Najstarsze ślady osadnictwa na terenie gminy Wadowice Górne, pochodzące z epoki kamienia do 8300 r. p.n.e. zarejestrowano w Wampierzowie - Cegielni. Okres neolitu (końcowej epoki kamienia) datowany 8300 - 4500 l. p.n.e. reprezentowany jest przez stanowisko archeologiczne w Piątkowicu. Okres kultury trzcinieckiej reprezentowane jest przez stanowisko archeologiczne w Piątkowcu, na tym samym stanowisku znajdują się zabytki archeologiczne pochodzące z okresu późnego średniowiecza. Ponadto na obszarze gminy Wadowice Górne znajdują się cztery stanowiska pradziejowe o nieokreślonej bliżej chronologii. Należą do nich stanowiska w miejscowościach: Kawęczyn, Piątkowiec oraz niektóre znaleziska na stanowisku Wampierzów. Badania archeologiczne metodą objęły jedynie wschodnią i północno - zachodnią część gminy. Ich wyniki znajdują się w archiwum Służby Ochrony Zabytków w Tarnobrzegu. Środkowa część gminy nie została do tej pory objęta żadnymi badaniami archeologicznymi.

Osadnictwo wczesnośredniowieczne objęło częściowo dolinę Brnia, Potoku Zgórskiego i Jamnicy. W przeszłości obszar gminy pokryty był prawie w całości Puszczą Radomyską (stanowiącą część Puszczy Sandomierskiej), której relikty zachowały się do czasów współczesnych w postaci kompleksów leśnych, oraz nazw miejscowości: Grzybów, Bór. Sądzić można, że w IX-X wieku teren gminy wchodził w skład plemiennego terytorium Wiślan, którzy w drugiej połowie IX stulecia zostali podbici przez państwo wielkomorawskie, zlikwidowane przez najazd Węgrów około 906 roku, w wyniku czego Wiślanie być może na pewien czas odzyskali niepodległość. Po krótkotrwałym panowaniu Czechów w drugiej połowie X wieku tereny należące do gminy dostały się na stałe w ręce Piastów. W okresie wczesnopiastowskim i aż do schyłku XIII – początku XIV wieku terytorium gminy wchodziło w skład zorganizowanej z czasem kasztelanii wiślickiej, obejmującej południowo-zachodnią część dzielnicy sandomierskiej, która po zjednoczeniu Polski na początku XIV wieku przekształciła się w ziemię sandomierską. W latach 1578 - 1581 obszar dzisiejszej gminy Wadowice Górne należał do powiatu sandomierskiego. Podobnie było w roku 1629, oraz w 1662. Wadowice Górne sięgają początków XIII wieku. Pod koniec XIV i w XV wieku prawdopodobnie powstały wsie, które obecnie wchodzą w skład gminy. Tereny te należały do rodzin: Tarnowskich, Mieleckich, Lubomirskich, Ossolińskich i Tarło. Najdłużej były we władaniu rodzin Tarnowskich, Ossolińskich i Tarło.

W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku, obszar dzisiejszej gminy Wadowice Górne wszedł w skład monarchii austriackiej i utworzonego Królestwa Galicji i Lodomerii. Przedstawicielem władzy cesarskiej był gubernator, który kierował gubernium z siedzibą we Lwowie. Od 22 marca 1782 roku obowiązywał nowy podział administracyjno - terytorialny kraju. Utworzono wówczas cyrkuły, które stanowiły jedyny szczebel administracji w terenie, a obszar gminy wchodził w skład cyrkułu tarnowskiego. W 1853 roku zlikwidowano cyrkuły i podzielono je na powiaty, obszar gminy znalazł się w nowo utworzonym powiecie zasowskim, a od 1867 roku w powiecie mieleckim. W 1831 i 1836 roku nawiedzała te ziemie epidemia cholery. Cholera została na teren Polski przywleczona przez wojska rosyjskie dowodzone przez feldmarszałka Iwana Paskiewicza, tłumiące powstanie listopadowe w 1831 roku. W 1846 roku rejon Wadowic Górnych i Dolnych został ogarnięty silnymi ruchami chłopskimi. Lokalnymi przywódcami byli tutaj: Maciej Pikut ze Zgórska i Twaróg z Zabrnia. Chłopi napadali na dwory i kościoły mordując właścicieli, dzierżawców, ekonomów jak również ich rodziny, rabuwali mienie i plądrowali budynki. Ruch chłopski został w kilka tygodni później zlikwidowany przez oddział kirasjerów z komisarzem cyrkulamym Bartmańskim. W parę tygodni później przybyła kompania piechoty pod dowództwem kapitana Maurera do utrzymania porządku. W 1847 roku, ponieważ chłopi nie chcieli obrabiać pańskich pól, przyszedł straszliwy głód, a z nim kolejna epidemia cholery. W 1848 roku w Tarnowie powstała Tarnowska Rada Obwodowa i powołała tzw. Rady Filialne min. w Mielcu, Przecławiu, Radomyślu, które wzięły udział w kampanii wyborczej do parlamentu wiedeńskiego. Z okręgu wyborczego mieleckiego został wybrany chłop Sebastian Czepiel z Kawęczyna, urodzony około 1820 roku. W okresie powstania styczniowego administracja austriacka wykorzystywała chłopów do antypolskich akcji, do pełnienia tzw. wart chłopskich zajmujących się wyłapywaniem ochotników zdążających do oddziałów powstańczych. Mimo tego inteligencja i ziemiaństwo dołączyli do powstania. W roku 1873nawiedziła rejon Wadowic kolejna epidemia cholery, po której pozostały cmentarze w Wadowicach Górnych i Izbiskach - Zapolu. W 1895roku przypadały wybory do Sejmu Krajowego Galicyjskiego i walka o mandaty poselskie. Z inicjatywy włościan przeprowadzono min. w Wadowicach Górnych i Zgórsku poufne zebrania w celu wyłonienia kandydatów. Wraz z wkroczeniem wojsk austriackich w 1772roku, na ludność rolniczą spadło wiele ciężarów. Zwiększony ucisk feudalny oraz obawa przed poborem w rekruty skłaniała chłopów do ucieczek z miejsca zamieszkania. Zbiegostwo w owym czasie przybrało zastraszające dla szlachty i państwa rozmiary. Już połowie listopada 1772 roku pierwszy gubernator Galicji Antoni hrabia Pergen, wydał zakaz zbiegostwa i werbowania chłopów do innych krajów; opornym groził ostrymi karami. W czasie kampanii włoskiej, wielu chłopów - rekrutów dostało się o niewoli Francuzów i zasiliło w 1797 roku powstające legiony polskie. Niestety z terenu gminy nie znamy nazwisk ochotników wojska napoleońskiego. W maju 1809 roku wydawało się, że tereny te zostaną włączone do Księstwa Warszawskiego, gdy wojska księcia Józefa Poniatowskiego zajęły Mielec. Musiały się one jednak wycofać wobec przewagi nieprzyjaciela. Wydarzeniem dużej wagi było utworzenie Biblioteki imienia Ossolińskich we Lwowie w 1816 roku, z racji zabezpieczenia jej bytu materialnego w dochodach, z dóbr położonych w rejonie Wadowic min. Grzybowa, Izbisk, Jam, Piątkowca.

Wybuch pierwszej wojny światowej w gminach powiatu mieleckiego obwieściło zarządzenie o powszechnej mobilizacji rozpowszechnione w nocy z 31 lipca na l sierpnia 1914 roku. Tereny gminy były polem zaciętej walki od końca września 1914 roku aż do prawie końca 1915 roku. Teren ten przechodził kilkakrotnie natarcia wojsk rosyjskich, austro-węgierskich i niemieckich i przechodził z rąk do rak. Austriackie władze zaborcze po wyparciu Rosjan z Galicji w roku 1915 zawiesiły swobody autonomiczne, rozwiązały samorządowe organy gminne, powołując na ich miejsce delegatów rządowych z radą przyboczną.

Po uchwaleniu konstytucji 21 marca 1921 roku, dokonano nowego podziału administracyjnego. Powiat mielecki włączony został do województwa krakowskiego, W latach 1932-1935 przeprowadzono w Polsce jednolity system podziału administracyjnego przez ustanowienie gmin zbiorowych Wadowice Górne zostały ustanowione gminą zbiorową i należały do powiatu mieleckiego.

1września 1939 roku armie niemieckie ruszyły na Polskę, pod ich naporem oddziały polskie musiały się wycofywać. 4 września w lasach piątkowskich samolot Luftwaffe dokonał zrzutu sześciu dywersantów; trzech udało się do wsi Hochenbach (dziś Czermin), pozostali pomylili kierunek marszu i zostali ujęci przez wycofujący się oddział wyborowych strzelców huculskich. Dywersantów rozstrzelano w lesie przy drodze w Piątkowcu. 8 września wojska niemieckie były już na terenie gminy. Tworzyły się pierwsze struktury konspiracyjne ZWZ-AK. W strukturze państwa podziemnego powiat mielecki tworzył obwód o kryptonimie "Mleko", a gmina Wadowice Górne była "Placówką nr V" i obejmowała: Izbiska, Przebendów, Wampierzów i Wolę Wadowską, nie wiemy kto był komendantem. W Wadowicach istniał punkt kontaktowy obwodu AK Mielec o kryptonimie "18" i rusznikarnia, gdzie produkowano także granaty. Dokonywano akcji sabotażowych. W 1943 roku działały na terenie gminy oddziały Batalionów Chłopskich. Mieszkańcy gminy na skutek działań wojennych w 1943 i 1944 roku zostali stąd na prawie pół roku wysiedleni. W dniach 7 - 8 sierpnia 1944 roku w ramach tzw. "operacji lwowsko-sandomierskiej" gmina Wadowice Górne została wyzwolona spod okupacji niemieckiej. Dnia 23 sierpnia, w wyniku uderzenia oddziałów radzieckich, wyzwolony został Wampierzów. Wieś Wadowice Górne została zniszczona pociskami "Katiusz" w 80%, a Piątkowiec i Wierzchowiny w 100%. Zniszczenia w pozostałych wsiach w gminie były podobne.

W sierpniu lub wrześniu została powołana Gminna Rada Narodowa. Wójtem w Wadowicach Górnych obrano Jana Jarosza, żołnierza WSOP-u. Gmina Wadowice Górne po wyzwoleniu weszła w skład powiatu mieleckiego, który po kilkumiesięcznym okresie przynależności do województwa krakowskiego został w 1945 roku włączony do nowo utworzonego województwa rzeszowskiego. W roku 1945 obejmowała swym zasięgiem 10 gromad, a w 1947 roku już 14 gromad. Były to miejscowości: Grzybów, Izbiska, Jamy, Kosówka, Piątkowiec, Podborze, Przebendów, Rydzów, Wadowice Dolne, Wadowice Górne, Wampierzów, Wierzchowiny, Wola Wadowska i Zabrnie. Liczba ludności w 1945 roku sięgała 8090 mieszkańców. W 1947 roku mieszkało tutaj 6508 osób, a obszar gminy wynosił 10374 ha. W 1948 roku liczba ludności zmniejszyła się do 6373 osób, obszar wynosił 10371 ha, z czego około 42 ha było jeszcze zaminowanych. W latach 1945 - 1949 w gminie Wadowice Górne odbudowano 579 zagród. Do tego czasu wójtami gminnymi byli: Jan Padykuła i Józef Nelec. Natomiast przewodniczącymi Gminnej Rady Narodowej byli: Wojciech Lewicki, Jan Walczak, Antoni Rybak, Franciszek Kagan. W latach 50 - tych, przeprowadzono w Polsce kolektywizację rolnictwa, której celem było tworzenie spółdzielni produkcyjnych. Na terenie gminy Wadowice Górne nie powstała żadna spółdzielnia produkcyjna. Ustawa z dnia 25 września 1954 roku zniosła gminy, a w ich miejsce utworzyła gromady z gromadzkimi radami narodowymi. W wyniku tej ustawy na terenie zniesionej gminy Wadowice Górne utworzono pięć gromad: w Izbiskach, w Podborzu, w Wadowicach Górnych, w Woli Wadowskiej i Wampierzowie. Działały one od l stycznia 1955 roku do 1960 roku. W dniu 1 lipca 1960 roku nastąpiła zmiana podziału administracyjnego powiatu. Na terenie dzisiejszej gminy Wadowice Górne zlikwidowano dwie gromadzkie rady narodowe: Izbiska i Wampierzów. Kolejna faza zmian obszarów podstawowych jednostek administracyjnych została wprowadzona l stycznia 1962 roku. Zlikwidowano radę narodową w Woli Wadowskiej. Dokonany wówczas podział na gromady przetrwał do 1972 roku, kiedy to przeprowadzono na wsi reformę władz terenowych i dokonano nowego podziału administracyjnego. W wyniku tej reformy 1 stycznia 1973 roku utworzono gminy i powołano naczelników gmin. Gmina Wadowice Górne obejmowała swym zasięgiem 13 wiosek: Grzybów, Izbiska, Jamy, Kawęczyn, Kosówka, Piątkowiec, Przebendów, Wadowice Dolne, Wadowice Górne, Wampierzów, Wierzchowiny, Wola Wadowska i Zabrnie. Naczelnikami gminy Wadowice Górne w latach 1973 - 1990 byli: Stanisław Rybak, Tadeusz Ryba, Henryk Gacek. W czerwcu 1990 roku dokonano wyboru nowych władz i wójta gminy którym został Tadeusz Należny, który pełnił tę funkcje przez dwie kadencje, następnie do 2014 roku Stefan Rysak.

Władysław Jagiełko (1897-1984) - podporucznik AK. Urodził się w Wadowicach Górnych. Absolwent szkoły ludowej w Woli Wadowskiej, gimnazjum w Mielcu iSeminarium Nauczycielskiego w Lublinie. W 1914 r. wstąpił do Legionów. Służył min. pod rozkazami gen. Józefa Hallera i gen. Józefa Dowbór-Muśnickiego. W 1915 r. odznaczony brązowym medalem waleczności. Brał udział w bitwie pod Kaniowem, po której dostał się do niewoli niemieckiej. W 1918 r. zbiegł z internowania i wrócił do Woli Wadowskiej. Od 1921 roku był nauczycielem w rodzinnej wsi, a później uczył w Mielcu. W okresie okupacji hitlerowskiej związał się z wywiadem AK. Jako podporucznik ,,Michał" przekazywał informacje, które docierały do Londynu, kolportował tajną prasę i brał udział w tajnym nauczaniu. Po zakończeniu wojny pełnił różne funkcje min. członka zarządu Miejskiej Rady Narodowej w Mielcu, był jednym z członków reaktywujących koło ZNP w mieście. Wkrótce za działalność w AK zaczęło go nękać UB. Został zwolniony ze stanowiska kierownika żeńskiej podstawówki w Mielcu, przenoszono go po placówkach szkolnych na prowincji, obserwowano i co jakiś czas przesłuchiwano. W 1948 roku otrzymał z Londynu Order Wojenny Virtuti Militari kl. V. Wcześniej był odznaczony Krzyżem Walecznych, Krzyżem Kaniowskim i Krzyżem Niepodległości. Zmarł w 1984 roku. Spoczywa na cmentarzu parafialnym w Mielcu.

Siostra Romualda Franciszka Grzanka (1901-1941) - urodziła się w Jamach. Do zakonu Sióstr Służebniczek NMP NP wstąpiła w 1922 roku. W 1924 roku złożyła pierwsze śluby zakonne, a śluby wieczyste w 1933 roku. W tym też roku zdała egzamin mistrzowski z zakresu krawiectwa. Była instruktorką kursów krawieckich dla kobiet. W 1936 roku została przeniesiona do Liskowa koło Kalisza i tam prowadziła szwalnię i była zakrystianką. Tam też zastała ją wojna. W 1941 roku wraz z innymi siostrami została przewieziona przez hitlerowców do obozu pracy w Bojanowie. Nie zgodziła się na ofertę zwolnienia z obozu w zamian za wyrzeczenie się stanu zakonnego. Ciężkie warunki doprowadziły ją wyczerpania i śmierci. Pogrzeb s. Romualdy odbył się w Gołoszynie, tam też została pochowana. Ks. Marian Suski, kapelan z Liskowa uważał, że jej "wstawiennictwu niebieskiemu" zawdzięcza uleczenie z ciężkich chorób i ocalenie z obozu w Dachau, w którym przebył 4 lata. Obecnie trwa proces beatyfikacyjny męczenników z okresu II wojny światowej, wśród kandydatów na ołtarze jest także s. Romualda.

Stanisław Midura (1914-1940) - podporucznik Wojska Polskiego. Urodził się 15 lutego 1914 roku w Wadowicach Górnych. Absolwent Gimnazjum im. Stanisława Konarskiego w Mielcu. W roku 1934 rozpoczął służbę wojskową w Oficerskiej Szkole w Komorowie koło Warszawy. Po jej ukończeniu w stopniu podporucznika służył w 44. Pułku Piechoty w Sarnach na Wołyniu, a następnie w Równem i tam też go zastała II wojna światowa. We wrześniu 1939 roku dostał się do niewoli sowieckiej, Ostatnia wiadomość listowna nadeszła z Kozielska, list wysłany był w grudniu 1939 roku. W roku 1943 w Kurierze Warszawskim na liście ofiar Katyńskich wymienione zostaje jego imię i nazwisko oraz stopień wojskowy, nie zgadza się jedynie podane stanowisko (urzędnik państwowy z Wilna). Później wiadomość została potwierdzona – zamordowany został przez NKWD w Katyniu. Symboliczna i pusta mogiła Stanisława Midury znajduje się na cmentarzu parafialnym w Wadowicach Górnych. 9 listopada 2007 roku został pośmiertnie awansowany na stopień porucznika. Na liście ofiar Katynia figuruje pod numerem 6286.

Ks. Józef Początek (1885-1922) - urodził się 29 października 1885 roku w Wadowicach Dolnych. Uczęszczał do szkoły podstawowej w Wadowicach Dolnych, a następnie do gimnazjum w Tarnowie. Ukończył teologię i otrzymał świecenia kapłańskie we Lwowie w roku 1910. Jako duszpasterz pełnił swoje obowiązki w Gródku Jagiellońskim i Ottyni. Podczas I wojny światowej, jak również walk polsko-ukraińskich doznał wiele upokorzeń za obronę swoich parafian oraz wierność Bogu. Cudem uniknął rozstrzelania. Prześladowania odbiły się na zdrowiu kapłana. W 1918 r. został przeniesiony do Kociubiniec. Tam doczekał końca wojny. Przeżył jeszcze inwazję bolszewicką w 1920 roku, która ostatecznie zrujnowała jego zdrowie. Ksiądz Początek do roku 1921 pozostał na swoim stanowisku. Z powodu choroby półżywy powrócił do domu. Zmarł 22 września 1922 roku. W roku 1927 Towarzystwo Opieki nad Grobami Bohaterów we Lwowie ufundowało pamiątkowy pomnik, upamiętniający bohaterskie życie księdza Józefa, który znajduje się do dnia dzisiejszego na cmentarzu parafialnym w Wadowicach Górnych. W roku 2005 imię ks. Józefa Początka nadano Szkole Podstawowej w Wadowicach Dolnych.]

Bolesław Feliks Stachoń (1897-1941) - generał Wojska Polskiego. Urodził się 18 maja 1897 roku w Woli Wadowskiej (w majątku Kądzielnia). Po ukończeniu gimnazjum w Dębicy w 1915 roku rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej. Natychmiast jednak został powołany do armii austriackiej. W październiku 1917 roku otrzymał awans na stopień podporucznika, a w listopadzie 1918 roku po powrocie do Polski zorganizował w Dębicy kompanię karabinów maszynowych i wyruszył do Przemyśla. Brał czynny udział w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku. Walczył z Ukraińcami pod Lwowem, Kijowem, Przemyślem. Pod Płońskiem został ranny. Za bohaterską postawę w czasie zwycięskich bitew został odznaczony srebrnym orderem wojskowym Virtuti Militari kl. 5, a także awansowany do stopnia porucznika. Od 1921 r. pilot szybowcowy, samolotowy. W 1921 roku ukończył Wydział Budowy Maszyn Lwowskiej Politechniki i otrzymał skierowanie do Niższej Szkoły Pilotażu w Bydgoszczy. Kolejnym etapem było ukończenie Wyższej Szkoły Pilotażu w Grudziądzu. Tam też poznał tajniki lotnictwa. W październiku 1922 roku został oficjalnie przeniesiony z piechoty do 2 Pułku Lotniczego w Krakowie. Jako pierwszy latał na wiatrakowcach. Dowódca 4 pułku lotniczego w Toruniu. 1 stycznia 1927 roku został awansowany do stopnia majora i otrzymał przydział do 6 Pułku Lotniczego we Lwowie. W 1928 roku został przeniesiony na stanowisko wykładowcy w Centrum Szkolenia Podoficerów w Bydgoszczy, a w 1929 roku został komendantem Lotniczej Szkoły Strzelania i Bombardowania w Grudziądzu. Włożył ogromny wkład w podniesienie poziomu szkolenia pilotów myśliwskich i rozwój szkoły. W roku 1932 skierowano go do wojskowej służby dyplomatycznej i powierzono mu stanowisko szefa polskiej misji lotniczej w Moskwie, które pełnił do kwietnia 1936 roku. 19 marca 1939 roku został awansowany do stopnia pułkownika i pod fałszywym nazwiskiem zostaje wysłany z misją szpiegowską do Niemiec, po pewnym czasie wraca. W sierpniu 1939 roku został mianowany dowódcą lotnictwa Armii Pomorze, w skład której wchodziły: 141 i 142 eskadry. We wrześniu kierował działalnością bojową podległych mu jednostek a następnie ewakuacją do Rumunii. W jego lotnictwie odnosili zwycięstwa kpt. Florian Laskowski, por. Marian Pisarek, ppor. Stanisław Skalski. Ogółem piloci Armii Pomorze strącili ponad 20 samolotów nieprzyjaciela. Po klęsce wrześniowej został ewakuowany w Rumunii, następnie dostał się do Francji. Z Francji został wysłany do Anglii, gdzie już w grudniu objął dowództwo Ośrodka Szkolenia Ochotniczej Rezerwy na uchodźstwie RAF w Eastchurch włączonego w maju 1940 roku do Centrum Wyszkolenia Lotniczego Polskich Sił Powietrznych w Blackpool. W lipcu 1940 roku został komendantem RAF lotniska Swinderby, która była bazą polskich dywizjonów bombowych 300 i 301 oraz 304 i 305. Dywizjony te zostały skompletowane z personelu przybyłego z Francji do Ośrodka w Eastchurch. Zginął 4 lipca 1941 r. nad Absen w Holandii podczas lotu bombowcem Wellington z dywizjonu bombowego 301, którego zadaniem było zbombardowanie Bremy. Został pochowany na cmentarzu w Bredzie w Holandii. Pośmiertnie awansowany do stopnia gen. bryg. Był odznaczony min. Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari oraz Krzyżem Walecznych.

Ks. abp Wojciech Ziemba - urodził się 15 października 1941 roku w Wampierzowie. Uczęszczał do Szkoły Podstawowej w Wampierzowie, następnie do liceum w Mielcu i w Bystrzycy Kłodzkiej. Po maturze przez dwa lata pracował w Wydziale Finansowym Prezydium Rady Narodowej w Mielcu. Do Wyższego Seminarium Duchownego "Hosianum" w Olsztynie wstąpił w 1960 roku. Święcenia kapłańskie otrzymał 18 czerwca 1967 roku, a następnie pracował jako wikariusz w parafii św. Katarzyny w Kętrzynie i św. Jakuba w Olsztynie. W latach 1970-74 studiował na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, który ukończył ze stopniem doktora teologii. Po studiach był prefektem i wykładowcą w Wyższym Seminarium Duchownym w Olsztynie. W latach 1979-80 studiował w Rzymie, a po powrocie do diecezji był wicerektorem, a w latach 1982-86 rektorem seminarium. 23 czerwca 1982 r. Jan Paweł II mianował go biskupem pomocniczym Diecezji Warmińskiej. Jego konsekracja miała miejsce 11 dni później w konkatedrze olsztyńskiej, a głównym konsekratorem był Prymas Polski ks. kardynał Józef Glemp. 25 marca 1992 roku został mianowany Biskupem Ełckim, a 16 listopada 2000 roku Ojciec Święty Jan Paweł II mianował go Arcybiskupem Metropolitą Białostockim. Ingres do Katedry Białostockiej odbył się dnia 9 grudnia 2000 roku. Arcybiskup Ziemba jest członkiem Komisji Duszpasterskiej Episkopatu Polski, członkiem Rady Ekonomicznej Konferencji Episkopatu Polski oraz przewodniczy Zespołowi ds. Kontaktów z Konferencją Episkopatu Litwy.

Józef Guła (1913- 1995) urodził się 1 grudnia 1913 roku we wsi Jamy. Uczęszczał do Szkoły Powszechnej w Jamach i skończył cztery klasy. W 1934 roku został powołany do wojska. 7 marca 1936 roku wcielono go do 5 kompanii strzeleckiej 49 pułku piechoty. W tym roku otrzymał przydział do szkoły podoficerskiej. Awansował na stopień strzelca, a rok później otrzymał stopień kaprala i został zastępcą dowódcy plutonu taborów. 20 września 1936 roku został przeniesiony do rezerwy. 1 września 1939 roku został ponownie zmobilizowany do wojska do 40 pułku piechoty. Brał udział w obronie Warszawy, skąd uciekł, gdy wojska rosyjskie wkroczyły do Polski. Dostał się do niewoli niemieckiej. W Niemczech jako jeniec wojenny przebywał na przymusowych robotach. Przez 3 lata pracował w bardzo trudnych warunkach. Dopiero po zakończeniu II wojny światowej (12 grudnia 1945 roku) powrócił do domu. Z zawodu był rolnikiem. Posiadał gospodarstwo dwumorgowe, które z powodu jego długiej nieobecności, jak również z powodu działań wojennych w pasie frontowym, zostało zupełnie zniszczone. Po powrocie ożenił się z Apolonią Grzanką, z którą miał dwoje dzieci: Wandę i Kazimierza. 1 stycznia 1959 r. został zwolniony od powszechnego obowiązku wojskowego. Został odznaczony pierwszą srebrną odznaką „W Służbie Narodu”, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz medalem „Za Udział W Wojnie Obronnej 1939”. Zmarł 13 marca 1995 r.

Dwór Przybysz w Jamach

Z drugiej połowy XVIII wieku pochodził niezachowany dwór „Przybysz” w Jamach. Wchodząc w skład zgórskiego klucza folwarków związany był z początkami Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. We dworze Józef Maksymilian Ossolińki przechowywał zbiory ks. Hieronima Juszyńskiego oraz część własnych, pochodzących z zamku w Zgórsku, przed ich przewiezieniem do Lwowa w 1817 r. Zabudowa dworska posiadała układ typowy dla tego rodzaju obiektów. Droga dojazdowa prowadziła na obszerny dziedziniec zamknięty od strony południowej budynkiem dworu, od zachodu wozownią i stajnią, a od strony wschodniej szpalerem drzew. Budynek zwrócony fasadą na południe, założono na rzucie prostokąta, z wystającymi przed ścianą południową ryzalitami oraz alkierzem. Zbudowany z drewna modrzewiowego, konstrukcji wieńcowej, na podmurówce z cegły, posiadał ściany tynkowane, a miejscami okładzinę z cegły. Zrąb ścian wzmacniano pionowo kołkami dębowymi na grubość trzech belek. Prócz trójosiowego ryzalitu związanego z facjatą, był to obiekt parterowy, niepodpiwniczony. Dwutraktowe wnętrze o amfiladowym symetrycznym układzie sal w obu traktach, charakteryzowało się przejrzystością i funkcjonalnością. Akcentem centralnym była wielka sień oparta o oś budynku, za nią w drugim już trakcie, znajdowały się pomieszczenia reprezentacyjne i mieszkalne. Drzwi z lewej strony sieni prowadziły do dużej sali, łączącej się z szeregiem mniejszych apartamentów, położonych we wschodnim skrzydle dworu. Do tej części dworu prowadziło również dojście drzwiami od strony parkowej. Analogiczny układ pomieszczeń oraz komunikację posiadało skrzydło zachodnie. W kilku salach znajdowały się skromne, klasycystyczne kominki oraz stare piece. Wnętrza pokryte płaskimi stropami i pobielone nie posiadały dekoracji. Nad sienią rozciągało się małe pięterko komunikujące się z parterem za pomocą wewnętrznej klatki schodowej. Prócz drzwi głównych wejściowych, umieszczonych na osi budynku, do wnętrza prowadziły drzwi znajdujące się w fasadach bocznych. Dłuższe elewacje dworu były dziewięcioosiowe, północne o nieregularnym rozmieszczeniu osi. Budynek nakrywał łamany dach polski z dymnikami, o nieznacznym zróżnicowaniu kąta pochylenia połaci dachowych. Alkierzyki oraz facjaty pokrywały dachy siodłowe. Pierwotne gontowe pokrycie dachowe nakrywała papa. Wyprowadzenie kominów znajdowało się w górnej połaci dachu, a dwóch w kalenicy. Od strony północnej dwór posiadał podcień wsparty na sześciu profilowanych słupach zamocowanych do oczepu mieczami i ozdobione dwułukami. Z budynkiem dworu związane było założenie ogrodowe. Park otaczający dwór Przybysz o charakterze krajobrazowego parku angielskiego pochodzi z przełomu XVIII/XIX w. W obręb parku o nieregularnym rozplanowaniu włączono sadzawkę. Główną pozostałością dawnego barokowego założenia był szpaler wysadzany bukami. W czasie II wojny światowej 20 mają 1944 roku dwór został spacyfikowany przez Gestapo. Zabito wówczas członka AK podchorążego Janusza Skrzypka pseudonim „Konrada” i pracownika dworskiego Stanisława Zielińskiego. Aresztowano cichociemnego porucznika Stanisława Sołtysa pseudonim „Wójt”, administratora Jana Skrzypka, Stanisława Mazura, Józefa Piszczka, Józefa Kądziołkę oraz dwóch ukrywających się żołnierzy radzieckich Mikołaja Judina i Iwana Milczuzki. Po wyzwoleniu dwór pełnił przez jakiś czas funkcję szkoły. Dwór Przybysz w Jamach wraz z wozownią został rozebrany w 1955 roku, nie zachował się też otaczający go park (fot. zdjęcie ze zbiorów rodziny Skrzypków).

Dwór Apolinary w Wadowicach Dolnych

Dwór w Wadowicach Dolnych (w Apolinarach) był typowym przykładem barokowej architektury. Zbudowany został w 1669 roku przez Zygmunta Tarłę, starostę pilzneńskiego,w dobrach jego żony Anny z Tarnowskich. Był budynkiem parterowym, murowanym o otynkowanych ścianach, wybudowanym na planie wydłużonego prostokąta. Elewację frontową zdobił pośrodku sześciokolumnowy portyk zwieńczony gładkim przyczółkiem. Niski korpus dworu pokrywał łamany dach polski. Połacie dachu, które miały jednakowy kąt pochylenia pokryte zostały gontem. W dolnej połaci znajdowały się dwie, symetrycznie rozmieszczone lukarny, oświetlające pomieszczenia na strychu, ponadto trzecia znajdowała się w górnej połaci. W tej części dachu znajdowały kominy, z których dwa umieszczono na linii kalenicy. Na osi portyku znajdowało się wejście do sieni dworu, dalej prowadziły drzwi do przyległych izb w środku dworu. Niektóre wnętrza posiadały XVII - wieczne piece z herbami Tarłów, a jedno z pomieszczeń posiadało sufit zdobiony dekoracją sztukatorską. We dworze przez pewien okres kwaterował hetman Jan II Sobieski kiedy ścigał rokoszanina Lubomirskiego. W okresie międzywojennym w częściowo przebudowanym dworze mieściła się plebania. W czasie działań wojennych dwór został całkowicie zniszczony, a następnie rozebrany.

Drewniany kościół Apolinary

Według przekazów ustnych pochodził z 1334 roku, jednak jego architektura raczej tego nie potwierdzała. Według innych powstał w 1712 roku. Ściany miały konstrukcję wieńcową, na zewnątrz były pokryte deskami z listwami.Dach stosunkowo dość niski. Kościół składał się z zamkniętego prezbiterium oraz zbliżonej do kwadratu nawy. Zakrystię pokrywał dach, osadzony poniżej okapu dachu prezbiterium. We wnętrzu kościoła były drewniane słupy, które dzieliły nawę na trzy części. Remont, który został przeprowadzony w latach w 1867 roku spowodował zmianę kształtu okien, dostawiono dzwonnicę. Podczas tego remontu zastosowano formy neogotyckie (ostrołukowy portal i okna). Dzwonnica, która została dostawiona początkowo wznosiła się ponad dach nawy. Wwyniku kolejnego remontu została obniżona. Dzwonnica ta miała konstrukcję słupową, ściany były obite deskami, nakryta hełmem o barokowym kształcie, który był wykonany z blachy żelaznej. Sygnaturka wznosząca się ponad kalenicą miała również barokowy kształt. Drewniany kościół pod wezwaniem świętej Apolonii w Wadowicach Dolnych był niegdyś kaplicą dworską. 15 sierpnia 1944 roku, kościółek częściowo spłonął wskutek walk i działań wojennych, a następnie został rozebrany (fot. zdjęcie ze zbiorów Krawca Adama).

Drewniana kaplica w Wadowicach Górnych

Została wzniesiona w 1857 roku na cmentarzu w Wadowicach Górnych. Zbudowana była rzucie trójbocznie zamkniętego prostokąta, dach pokrywał gont z sygnaturką. Dwa profilowane słupy wspierały od frontu podcienie. Zniszczona została przez działania wojenne w 1944 roku.

Inne dwory

Na terenie gminy istniały jeszcze inne dwory: Kądzielnia (obecnie teren Wierzchowin), w Kosówce i w Wierzchowinach. Niestety czas i fronty I i II wojny światowej zniszczyły zabudowania dworów. Co niezniszczyła wojna rozebrali okoliczni mieszkańcy po zakończeniu II wojny światowej.becnie jedynie można zobaczyć pozostałości po dworze Kądzielnia - dwa budynki gospodarcze. Po pozostałych dwóch dowarach nie ma żadnych zabudowań.

"Podkanie" - miejsce to znajduje się w Wierzchowinach przy rozjeździe dróg do Izbisk, Jam i Woli Wadowskiej. Zgodnie z przekazem ludowym, w tym miejscu doszło do bitwy pomiędzy wojskami polskimi a tureckimi. Dowódcą wojsk polskich był prawdopodobnie Jan III Sobieski. Inna wersja to bitwa podczas potopu szwedzkiego. Miejsce to upamiętniał do 1945 roku pomnik wraz z pamiątkową tablicą. Na tablicy widniała łacińska inskrypcja. Pomnik oraz tablica zostały zniszczone podczas działań II wojny światowej. Dziś trudno o jednoznaczną odpowiedź co upamiętniała i co było na inskrypcji.

Podziemia w Wadowicach Dolnych - okolice kościoła parafialnego w Wadowicach Dolnych związane są z informacjami o tajemniczych tunelach, które mają łączyć kościółek św. Apolonii z dworem oraz z tzw. "słońcem" leżącym w okolicach Potoku Zgórskiego. Do tej pory podziemi nie odnaleziono.

Podziemia w Wadowicach Górnych - według przekazów mieszkańców miały łączyć kościół parafialny z cmentarzem.

"Pomnik Oficerów Armii Krajowej" zlokalizowany w parku "Przybysz" w Jamach. Odsłonięty został 20 maja 1989 roku z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Radomyskiej dla upamiętnienia pacyfikacji dworu "Przybysz" w czasie II wojny światowej - 20 maja 1944 roku. Inskrypcja na tablicy głosi: "W tym miejscu dnia 20 maja 1944 r zostali zamordowani przez hitlerowców pchr. Janusz Skrzypek ps. "Konrad", Stanisław Zieliński oraz ujęty ppor. Stanisław Sołtys ps. "Wójt" - cichociemny zakatowany przez gestapo w celi rzeszowskiego więzienia. TPZR".

Pomnik Oficerów Armii Krajowej w Jamach

"Tablica pamięci poległych i pomordowanych w walce z najeźdźcą hitlerowskim" umiejscowiona jest na ścianie Szkoły Podstawowej w Izbiskach. Tablicę została odsłonięta w 1966 roku. Inskrypcja na tablicy głosi: ,,1939-1945. Miejsce uświęcone krwią ludzi, którzy oddali własne życie w walce z najeźdźcą hitlerowskim. Niech pamięć o nich przetrwa wśród pokoleń w odbudowanej Ojczyźnie. Społeczeństwo w tysiąclecie Państwa Polskiego".

„Pomnik w Hołdzie Poległym za Ojczyznę 1939-1945" zlokalizowany jest w Wierzchowinach obok Domu Ludowego. Pomnik odsłonięto w 1995 roku. Pomnik stanowi płyta z czarnego marmuru z inskrypcją. Nad nią wznosi się polerowany krzyż . Do kolumny przymocowana jest makieta samolotu. Inskrypcja na tablicy pamiątkowej głosi: "Oni zginęli za Ojczyznę. A było ich wielu z terenu gminy Wadowice Górne Gen. pil. Bolesław Stachoń ur. 18 V 1847 r w Wierzchowinach zginął 4 VII 1941 r. w locie bojowym nad Holandią. Spoczywa na cmentarzu wojskowym w Bredzie. Ks. Stanisław Syper Kapelan W.P. ur. 25 Iutego 1900 r w Wierzchowinach - zamordowany 25 sierpnia 1942 przez hitlerowców w obozie koncentracyjnym Dachau. Cześć ich pamięci. Fundacja społeczeństwa na 50 - lecie zakończenia II wojny światowej i 100-lecie Ruchu Ludowego". Pomnik powstał z inicjatywy Edwarda Kramarza.

 Pomnik w Hołdzie Poległym za Ojczyznę 1939-1945 w Wierzchowinach

 „Tablica poświęcona pamięci gen. pil. Stanisława Stachonia, dowódcy Armii Pomorze" - umiejscowiona na elewacji Szkoły Podstawowej w Woli Wadowskiej. Tablicę odsłonięto 6 lipca 1997 roku podczas nadania imienia tamtejszej placówce oświaty.

Pamiątkowa tablica w Szkole Podstawowej w Wadowicach Dolnych została odsłonięta 11 listopada 2005 roku na cześć ks. Józefa Początka urodzonego w tejże miejscowości. Inskrypcja głosi: ”Ks. Józef Początek, Rodak z Wadowic Dolnych, 1885 – 1922. Wyświęcony na kapłana w 1910r. we Lwowie przez świętego Józefa Bilczewskiego. Ofiarny kapłan i patriota. Cichy bohater. Męczennik za wiarę i Ojczyznę. 11 listopada 2005r. Szkoła otrzymała Jego imię, w roku śmierci papieża Jana Pawła II”.

 Pamiątkowa tablica w Wadowicach Dolnych

Ochronę prawną zastosowano przez utworzenie trzech pomników przyrody żywej Rozporządzeniem Wojewody Tarnowskiego Nr 24/97 z dnia 7.05.1997 roku. Pomniki te znajdują się:

• w Wampierzowie – lipa drobnolistna rośnie na terenie Szkoły Podstawowej. Obwód lipy wynosi 355 cm i ma 23 m wysokości. Nr rejestru – 325,

• w Woli Wadowskiej – dąb szypułkowy rośnie na gruncie prywatnym pana Stefana Ogorzałka (Wola Wadowska 10). Obwód wynosi 402 cm a jego wysokość 20 m. Nr rejestru – 326,

• w Kosówce – dąb szypułkowy rośnie na gruncie prywatnym pana Józefa Szota (Kosówka 8). Obwód tego dębu wynosi 320 cm i ma 21 m wysokości. Nr rejestru – 327.